Dede Korkut Kimdir?
Dede Korkut, Oğuzların destansı hikayelerinin ilk anlatıcısıdır. Öyle ki, eserlerin pek çok yerinde ismi geçmektedir ve günümüzde Oğuzların bu destansı hikayeleri “Dede Korkut Hikayeleri” olarak adlandırılmıştır. Hikayelerde Dede Korkut’un ismi Dede Korkut olarak geçtiği gibi; bazen dede, bazen de ata olarak geçmektedir.
Oğuzların Kayı boyundan geldiği düşünülen Dede Korkut’un soyunun İshak peygamberin soyuna dayandığı söylenilmektedir. Dede Korkut’un soyundan gelenlerin ise Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi olduğu kayıtlarda yer almaktadır. Hikayelerde geçtiğine göre Dede Korkut Türkler için bilge bir kişiliktir. Toplum hayatından doğaya kadar hemen her konuda engin bir bilgiye sahip olan Dede Korkut geleneklere ve göreneklere de en ince detayına kadar hakimdir.
Oğuz hükümdarlarına vezirlik yaptığı anlatılan Dede Korkut’un bilge kişiliği ile hükümdarlara danışman olarak akıl verdiği de anlatılmaktadır. Söylentilere göre 295 yıl yaşayan Dede Korkut, pek çok döneme yetişmiştir. Türklerin Şamanizm dinine inandığı zamandan Müslümanlığı kabul ettiği zamana kadar yaşadığı düşünülen Dede Korkut’un Müslüman olarak öldüğü anlatılmaktadır.
Dede Korkut Hikayelerinin Önemi
Türk edebiyatında taşıdığı değer kadar bu eserin dünya edebiyatında da önemli bir yeri vardır. Çeşitli dillerde bu hikayeler hakkında pek çok şey yazılmıştır. Bu eseri Türk İlyada’sı diye adlandıranlar bile olmuştur. Gılgamış, Babil kültür dairesi için neyse, Odysseia Yunanlılar için ne ifade ediyorsa bu hikayeler de Türkler için aynı şeyi ifade eder. Bu eserin en karakteristik özelliği içinde bir milletin alın yazısı ile birlikte o milletin karakteri üzerine pek çok şeyin söylenmiş olmasıdır. Bu hikâyeler ferdi hikayeler olmayıp bir toplumun hikayeleridir.
Dede Korkut Hikayelerimiz dil yönünden de bir ayrı özellik taşır. Hikayelerde kullanılan kelimelerin ve deyimlerin sayısı 8000 civarındadır. Bunların çoğu Türkçedir. Bu hikayelerdeki Azeri şivesi Türkçenin katıksız bir yapıya sahip olduğunu bize göstermektedir. Cümle içerisinde kelimelerin sıralanışı günümüz Türkçesiyle aynıdır. Bu hikayelerde kullanılan dil son derece sade şekildedir.
Hikayelerde nazım ve nesir karışık olarak kullanılmıştır. Nazım ile nesrin karışık olarak kullanılması Türk edebiyatının genel bir özelliğidir.bu hikayelerde nazım, duyguların coştuğu yerlerde kullanılmıştır.
Bu hikayeleri masal olarak değerlendirmek büyük bir hatadır. Bu gelenekte yer alan özellikleri barındıran hikayelere Orta Asya Türklerinin destanlarında da rastlamaktayız fakat Dede Korkut Hikayeleri daha gerçekçi şekilde yazılmıştır.
Dede Korkut Hikâyelerinin Özellikleri
1. Destan geleneğinden halk öykücülüğüne geçişin ilk ürünü olarak kabul edilir.
2. Hikâyelerin asıl adı “Kitab–ı Dede Korkut Ala Lisan–ı Taife–i Oğuzan” olarak bilinir. Türkçesi, Oğuz diliyle Dedem Korkut’un kitabıdır.
3. On iki hikâye bir önsözden oluşan bu eserde Oğuz Türklerinin iç ve dış mücadeleleri
anlatılmaktadır.
4. Anonim olarak yayılan bu eser 14.yüzyılda son şeklini almış ve 15. yüzyılda Akkoyunlular döneminde yazıya geçirilmiştir.
5. Hikâyelerin yazarı belli değildir. Dede Korkut hikâyelerin kahramanı değil anlatıcısıdır.
6. Hikâyelerde olaylar nesir, kahramanların duygu ve düşünceleri nazımla dile getirilmiştir.
7. Olağanüstü olayların yer aldığı bu eserde canlı ve doğal bir anlatımla arı bir dil kullanılmıştır.
8. Hikâyelerde asonans ve aliterasyonlara sıkça yer verilmiştir. Ayrıca cümle içi kafiyeler, cümle sonlarındaki seciler (iç kafiye) ve deyimler dikkat çeken unsurlardır.
9. Dede Korkut hikâyelerinin iki nüshası bulunmakta olup biri Almanya’da Dresden Kütüphanesi’nde diğeri de Vatikan’dadır.
10. 1916 yılında Kilisli Rıfat Bilge bu hikâyeleri Dresden yazmalarından kopya edinerek yayımlamıştır.
Dede Korkut’ta Yer Alan Hikâyelerin Özetleri
Dresden nüshasına göre Dede Korkut Hikâyelerinde şu Oğuz hikâyeleri yer alır:
Dirse Han Oğlu Boğaç Han
Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması
Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı
Kazılık Koca Oğlu Yiğenek
Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
Begil Oğlu Emren
Uşun Koca Oğlu Segrek
Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’u Çıkarması
İç Oğuz’a Dış Oğuz Asi Olup Beyrek’in Öldürülmesi
hikaye, hikaye okuı, hikaye okuma, destan, dede korkut hikayeleri, dede korkut, dede korkut kimdir, oğuzlar, Dirse Han Oğlu Boğaç Han, Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması, Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek, Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması, Duha Koca Oğlu Deli Dumrul, Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı, Kazılık Koca Oğlu Yiğenek, Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi, Begil Oğlu Emren, Uşun Koca Oğlu Segrek, Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’u Çıkarması, İç Oğuz’a Dış Oğuz Asi Olup Beyrek’in Öldürülmesi,
